Jąkanie u dziecka to wcale nie taki rzadki problem. Przybiegło, aż podskakuje, tak bardzo chce Ci coś powiedzieć. Z niecierpliwością próbuje podzielić się swoimi myślami, ale zamiast płynnie wypowiadać słowa, zatrzymuje się, powtarza dźwięki, a czasem w ogóle nie jest w stanie dokończyć zdania. W jego oczach może pojawić się frustracja, niepewność, czasem nawet strach. I nic dziwnego – w końcu zarówno rodzice, jak i rówieśnicy są w stanie przekuć swoje myśli w pełne sformułowania, a ono po prostu nie może. Jąkanie u dzieci to nie tylko zmora dorosłych, ale także samych maluchów. Czy zostaną zrozumiane? Czy inni będą cierpliwie słuchać? Czy może przerwą, dokończą za nie lub spojrzą z zakłopotaniem?
Jąkanie u dziecka – czym jest?
Jąkanie u dziecka objawia się powtarzaniem dźwięków, sylab lub słów, przedłużaniem głosek oraz blokadami w wypowiedzi. Może mieć różne nasilenie – od łagodnych powtórzeń po silne trudności w komunikacji, które wpływają na codzienne funkcjonowanie żuka.
To zjawisko może budzić niepokój u rodziców, ale w wielu przypadkach jest to naturalny etap rozwoju mowy. Między drugim a piątym rokiem życia wiele żuków przechodzi przez okres, w którym ich mowa staje się nieregularna, pełna powtórzeń i blokad – mamy wtedy najczęściej do czynienia z rozwojową niepłynnością mówienia. Wówczas dziecko intensywnie rozwija zdolność komunikacji, ucząc się nowych słów i struktur językowych, ale jego aparat mowy nie nadąża za szybkością myśli. Dosłownie, ich język jest zmuszony do wzięcia udziału w codziennym maratonie. Nasz mały biegacz przy tym zapomniał okularów, więc zamiast jednej ścieżki, widzi co najmniej dwie dodatkowe. Którędy pójść? Co najpierw? Co potem? A, zaraz, jeszcze jedno miałem powiedzieć!
No i jak się w tym wszystkim nie pogubić?
Czy jąkanie u dziecka należy ignorować?
Zdecydowanie nie. W niektórych przypadkach może ono przerodzić się w trudność utrzymującą się przez lata, wpływając na pewność siebie dziecka, relacje społeczne oraz sposób, w jaki postrzega własne możliwości komunikacyjne. Im wcześniej maluch otrzyma odpowiednie wsparcie, tym łatwiej będzie mu opanować płynną mowę i czuć się komfortowo w rozmowie.
Jąkanie u dziecka to nie powód do wstydu, nie świadczy o braku inteligencji ani o problemach emocjonalnych – to po prostu inna droga do komunikacji, która wymaga właściwego podejścia i cierpliwości. Najważniejsze, by żuk czuł się akceptowany, rozumiany i miał warunki do rozwijania swojego języka. Bez stresu i presji.
Rodzaje jąkania u dziecka
Jąkanie u dzieci można podzielić na dwa główne typy:
- rozwojowe – pojawia się w wieku od 2 do 5 lat i często jest związane z intensywnym rozwojem językowym. W tym okresie dziecko uczy się nowych słów i struktur gramatycznych, ale jego aparat mowy nie zawsze nadąża za tempem myślenia. W wielu przypadkach jąkanie rozwojowe ustępuje samoistnie,
- przewlekłe – utrzymuje się przez dłuższy czas i może wymagać terapii logopedycznej. Występuje u dzieci, które nie przezwyciężyły jąkania rozwojowego lub u osób dorosłych, które zmagają się z trudnościami w płynnej mowie od dzieciństwa.
Przyczyny jąkania u dziecka
Jąkanie u dziecka może mieć różne podłoże. Bardzo ważny jest tutaj dokładny wywiad podczas lub przed wizytą u logopedy. Niekiedy będzie konieczna konsultacja również z innymi specjalistami, żeby stwierdzić przyczynę tego zjawiska.
Wyróżniamy:
- czynniki biologiczne:
- nieprawidłowa praca mięśni odpowiedzialnych za artykulację i fonację,
- zaburzenia neurologiczne wpływające na koordynację mowy,
- genetyczne predyspozycje – jeśli w rodzinie występowało jąkanie, istnieje większe ryzyko jego pojawienia się u dziecka;
- czynniki środowiskowe:
- silny stres lub trauma w dzieciństwie, np. rozwód rodziców, wypadek lub inne trudne doświadczenia,
- nadmierna kontrola mowy dziecka przez otoczenie – częste poprawianie, presja na płynność wypowiedzi,
- naśladownictwo – dziecko może przejąć wzorce jąkania od osób w swoim otoczeniu.
Jąkanie u dzieci to nie jest proste schorzenie. Zdiagnozowanie go pod względem przyczyny może być utrudnione, zwłaszcza jeśli maluch jest narażony na obciążające czynniki środowiskowe. To złożony problem, który wymaga indywidualnego podejścia. To może być ORM, ale nie musi. Przyczyn może być naprawdę sporo.
Jąkanie u dziecka – kiedy należy interweniować?
Jeśli jąkanie u dziecka utrzymuje się dłużej niż kilka miesięcy i nie widać żadnej poprawy, a żuk zaczyna wręcz unikać mówienia, to jest to jasny znak, że należy udać się do logopedy. Bardzo często pojawia się tutaj ogromna frustracja (u malucha – przede wszystkim, ale również u rodziców i nauczycieli) i stres, a przecież nie chcemy, żeby pociecha bała się odzywać.
Zwróć również uwagę, czy nie pojawiły się napięcia mięśniowe, tiki czy grymasy podczas prób wypowiedzi. Być może jąkanie nasila się w jakiś konkretnych sytuacjach – jeśli tak, to w jakich? Czy „pogarsza się” w przedszkolu albo podczas komunikacji z obcymi? To wszystko bardzo ważne informacje do logopedy, więc koniecznie je zapamiętaj lub zapisz.
Obserwacja czy terapia, a może jedno i drugie?
Jeśli jąkanie u dziecka jest łagodne i nie powoduje stresu u dziecka, warto je obserwować, zapewniając mu spokojne i wspierające środowisko komunikacyjne. Rodzice mogą pomóc. Jak? Nie poprawiając go zbyt nachalnie, nie ponaglając i nie zwracając nadmiernej uwagi na jego sposób mówienia.
W przypadku bardziej nasilonych objawów lub gdy jąkanie wpływa na komfort żuka, warto skonsultować się z logopedą lub neurologopedą. Oceni on sytuację i zaproponuje odpowiednie metody wsparcia.
Jąkanie u dziecka wcale nie musi być przeszkodą w rozwoju dziecka – istotne jest odpowiednie podejście. Liczy się też cierpliwość i stworzenie warunków, w których pociecha czuje się swobodnie, wyrażając swoje myśli.
Chciałabym tutaj podkreślić, że lepiej przyjść „na wszelki wypadek” niż zwlekać zbyt długo – i to nie tylko z tym problemem. Jeśli więc czujesz, że:
– coś jest nie tak,
– Twoje dziecko sobie nie radzi,
– Ty sam nie wiesz, jak mu pomóc,
to koniecznie zgłoś się do specjalisty. Porozmawiacie, przeanalizujecie sytuację. Być może Twoje obawy pozostaną jedynie obawami i na tym temat się skończy, a może masz rację i dzięki wczesnej reakcji zwiększysz szanse dziecka na poprawienie swojej mowy.
Jak rodzice mogą pomóc dziecku w codziennych sytuacjach?
Rodzice odgrywają absolutnie najważniejszą rolę we wspieraniu dziecka, które się jąka. Ich reakcje, sposób komunikacji i podejście do trudności mogą znacząco wpłynąć na rozwój mowy oraz pewność siebie malucha.
Dlatego w codziennych sytuacjach, pamiętajcie:
1. Spokojne tempo rozmowy
Dzieci często próbują mówić szybko, aby nadążyć za swoimi myślami, co może nasilać jąkanie. Rodzic może niebezpośrednio pomóc im w tym, zwalniając tempo własnej mowy. W ten sposób otrzymują więcej czasu na zrozumienie czyjejś wypowiedzi.
2. Unikanie poprawiania dziecka
Może się wydawać, że poprawianie wymowy dziecka pomoże mu mówić płynniej. W rzeczywistości może to zwiększyć jego stres i frustrację. Zamiast zwracać uwagę na sposób mówienia, warto skupić się na treści wypowiedzi i okazać dziecku zainteresowanie tym, co chce przekazać. To nie znaczy, że nie kategorycznie nie wolno poprawiać żuków, ale róbmy to z głową – zamiast ostro cofać i hamować, inspirujmy, zachęcajmy.
3. Cierpliwe słuchanie
Dziecko, które się jąka, może potrzebować więcej czasu na wypowiedzenie swoich myśli. Ważne jest, aby nie przerywać mu, nie kończyć za nie zdań i nie ponaglać. Cierpliwe słuchanie daje maluchowi poczucie, że jego słowa są ważne. W ten sposób dajesz mu też przestrzeń do swobodnej komunikacji.
4. Budowanie pewności siebie w komunikacji
Jąkanie u dzieci może wpływać na samoocenę dziecka, dlatego warto wzmacniać jego pewność siebie poprzez pozytywne komunikaty. Chwalenie za wysiłek, a nie tylko za płynność mowy, pomaga dziecku czuć się komfortowo w rozmowach. Można również zachęcać je do udziału w zabawach językowych. Tak rozwija się umiejętności komunikacyjne w przyjaznym środowisku.
5. Tworzenie spokojnej atmosfery
Stres i presja mogą nasilać jąkanie u dziecka, dlatego warto zadbać o spokojne i wspierające środowisko. Unikanie sytuacji, w których dziecko czuje się zmuszone do mówienia, oraz zapewnienie mu komfortu w rozmowach z rodziną i rówieśnikami może pomóc w redukcji napięcia.
6. Rozmowy o jąkaniu
Nie należy unikać tematu jąkania u dziecka – jeśli maluch jest świadomy swojej trudności, warto otwarcie o tym rozmawiać. Można wyjaśnić, że to nie jest nic złego i że wiele osób doświadcza podobnych trudności. Takie podejście pomaga żukowi zaakceptować swoją mowę i nie traktować jąkania jako przeszkody.
Jąkanie u dziecka – kilka słów na koniec
Pamiętajmy, że opiekunowie to postaci, które niosą na swojej głowie koronę i czują jej ciężar. Jeśli coś się dzieje, to na ich barkach spoczywa odpowiedzialność reakcji. To również oni będą musieli wykonywać regularne ćwiczenia. I to także oni usłyszą sugestie zmian, jeśli robią coś nie tak. Dlatego my, logopedzi, musimy podejść do problemu jąkania się u dzieci delikatnie – zarówno w stosunku do żuków, jak i ich rodziców. Dajmy opiekunom trochę troski. Pokierujmy nimi. Dajmy nadzieję, ale nie pustą, tylko opartą na regularności, konsekwencji i prawdzie. Nie obiecujmy tego, czego nie możemy, ale nie pozwólmy też, żeby morale sięgnęły dna.
Jąkanie u dzieci to wcale nie jest tak rzadki problem jak mogłoby się wydawać, ale żeby mieć szansę na poprawę sytuacji, trzeba nad nią pracować, czasami właśnie ze specjalistą. Dlatego nie bójcie się, drodzy rodzice, wejść przez próg gabinetu – wejście tam nie oznacza jeszcze żadnej poważnej diagnozy. Znaczy tylko tyle, że wykonaliście pierwszy krok – najważniejszy ze wszystkich. AŻ TYLE.
