Czy wiesz, czym jest mutyzm wybiórczy? Jeśli zauważasz, że Twoje dziecko rozmawia z Tobą, ale podczas zabawy z innymi dziećmi milczy lub wycofuje się z komunikacji nie zwlekaj. Każdy sygnał z przedszkola lub wnikliwa obserwacja na placu zabaw są kluczowe dla prawidłowego rozwoju dziecka. Sprawdź, czy niechęć do mówienia i rozmowy z innymi rówieśnikami lub osobami dorosłymi wynika z nieśmiałości, czy też to poważne zaburzenie lękowa zwane mutyzmem selektywnym.
Czym jest mutyzm wybiórczy?
Mutyzm wybiórczy – zwany również mutyzmem selektywnym – przekłada się na wybiórczą niemożność mówienia w określonych sytuacjach społecznych. Jest to zaburzanie funkcjonowania społecznego (o podłożu lękowym), polegające na wybiórczości mówienia – werbalnego porozumiewania się. Mutyzm selektywny polega na zaprzestaniu mówienia, z jednoczesnym brakiem ograniczeń czy trudności dotyczących mowy oraz możliwości porozumiewania się pisemnego.
Mutyzm wybiórczy – przyczyny
Przyczyny mutyzmu wybiórczego leżą poza aparatem mowy. Występują w kontekście psychologicznym. Zaburzenie to polega na tym, że dziecko w niektórych sytuacjach (np. w domu) mówi w sposób swobodny, ale całkowicie przestaje się porozumiewać w innych, określonych sytuacjach i miejscach, np. w przedszkolu, czy szkole.
UWAGA! Mutyzmu nie należy mylić z całościowymi zaburzeniami rozwoju, ponieważ termin ten odnosi się do osób, które mimo iż posiadają umiejętności językowe, odmawiają mówienia.
Mutyzm psychogenny dzieli się na:
- globalny, całkowity – dziecko, które się z nim boryka nie porozumiewa się w ogóle
selektywny, wybiórczy – w tym przypadku komunikacja jest możliwa jedynie w określonych sytuacjach. Maluch porozumiewa się tylko z wybranymi osobami, w dogodnych dla siebie warunkach
Mutyzm wybiórczy – statystyki
Statystyki mówią, że z mutyzmem wybiórczym może zmagać się około 40 000 dzieci i młodzieży oraz ogromna liczba osób dorosłych, którym nie udało się pokonać (lub zdiagnozować) tego zaburzenia.
Objawy mutyzmu wybiórczego
Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, które rozwija się najczęściej we wczesnym okresie dzieciństwa, między 3 a 5, 6 lub 7 rokiem życia. Dzieci zmagające się z tym zaburzeniem porozumiewają się w sposób werbalny jedynie w określonych sytuacjach. W innych – zachowują milczenie.
Jakie są objawy mutyzmu wybiórczego?
Warto zwrócić szczególną uwagę, jeżeli dziecko:
- nie mówi lub boi się mówić w określonych miejscach i sytuacjach;
- porozumiewa się z opiekunem szeptem lub cicho odpowiada na pytania;
- czuje się bezpieczne tylko w określonych miejscach, sytuacjach;
- niechętnie uczęszcza do przedszkola/szkoły;
- jest skłonne mówić jedynie do wybranych osób.
Jak odróżnić mutyzm od nieśmiałości?
Zaburzeniu mowy w postaci mutyzmu wybiórczego towarzyszą zwykle pewne cechy osobowości, takie jak:
- lękliwość;
- postawa wycofywania się;
- nadmierna wrażliwość;
- upór.
Najczęściej mutyzm wybiórczy mylony jest z nieśmiałością.
Jak więc odróżnić mutyzm wybiórczy od nieśmiałości?
Dzieci nieśmiałe prezentują bardziej spójny obraz funkcjonowania zarówno w domu jak w przedszkolu czy szkole. Mają mniej nasilone problemy emocjonalne, ponoszą mniejsze straty w różnych środowiskach, lepiej radzą sobie ze zmianami. Rzadziej zmagają się z paraliżującym lękiem w sytuacji komunikacyjnej.
Dzieci z mutyzmem selektywnym zazwyczaj prezentują skrajności w funkcjonowaniu w różnych miejscach. W domu, tam gdzie jest największe poczucie bezpieczeństwa, dzieci są hałaśliwe, pełne energii. W przedszkolu, w szkole – czyli tam, gdzie strefa komfortu znika – zamykają się w sobie. Ich problemy emocjonalne są znacznie nasilone, ich straty edukacyjne, a także w zakresie relacji społecznych są wyraźnie widoczne. Dzieci z mutyzmem wybiórczym często borykają się z dodatkowymi trudnościami – np. nie spożywają posiłków w przedszkolu czy szkole lub dodatkowymi zaburzeniami np. lękowymi.
To tak, jakby w jednym ciele było dwoje dzieci.
Jak pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym?
Kluczowa jest pomoc i pełne wsparcie doświadczonego zespołu specjalistów. Zazwyczaj należą do nich: logopeda, psycholog, psychiatra oraz psychoterapeuta dziecięcy.
Odpowiednia diagnoza, szybko podjęta terapia oraz wsparcie najbliższych to niezbędne kroki do uniknięcia groźnych następstw nieleczonego mutyzmu wybiórczego tj.
- zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych;
- zaburzeń opozycyjno-buntowniczych;
- fobii społecznych lub szkolnych;
- chorób, typu depresja.
Wskazówki dla nauczycieli, rodziców, opiekunów dzieci z mutyzmem wybiórczym
- Nie naciskamy na to, aby dziecko mówiło. Wzmacniamy mocne strony dziecka.
- Nie koncentrujmy się na utrzymywaniu kontaktu wzrokowego. Uporczywe spoglądanie może być traktowane przez dziecko jako zagrożenie, a w konsekwencji doprowadzić do wycofania.
- Nie unikamy zwracania się do dziecka, jeśli ono nie odpowiada. CZekamy, dajemy przestrzeń na komunikację niewerbalną – np. kiwnięciem głową.
- Zapewniamy dziecko, że w każdej chwili może liczyć na nasze wsparcie i że w każdej chwili udzielimy mu pomocy.
- Zapewniamy dziecko, że akceptujemy jego lęk przed mówieniem i wierzymy, że sobie z tym poradzi. Im dorosły jest bardziej przekonujący w tych zapewnieniach, tym łatwiej dziecku antycypować sukces.
- Nie dajemy dziecku poczucia, że z powodu mutyzmu jest zwolniony z zadań adekwatnych do wieku. Oczywiście nie pytamy dziecka na forum. W innych kwestiach wymagania dostosowujemy do wieku.
- Nie chcemy, by dziecko wypracowało w sobie przekonanie, że niemówienie gwarantuje szansę na uniknięcie obowiązków.
- Uzbrajamy się po szyję w cierpliwość. Doceniamy małe postępy, nawet jeśli są naprawdę niewielkie.
- Nie popadamy w przesadę, ani nadreaktywne zachowania, jeśli nagle dziecko zareaguje werbalnie – to może nam przestraszyć, onieśmielić malca. Reagujmy naturalnie – odpowiadając, czy kontynuując rozmowę.
- Zachęcamy do ruchu – to świetny i sprawdzony sposób na odreagowanie stresu. Daje możliwość regulacji napięć.
- Nie skupiamy się na niemówieniu – pytając nauczycielek, czy dziś Jaś mówił coś?, dlaczego mi nie odpowiadasz? Znowu nic nie powiedziałeś?
- Zachęcamy do organizowania dziecku przestrzeni społecznych – kontaktów z rówieśnikami – wspólnych wyjść na kulki, spacery, place zabaw, urodziny.
Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, którego problemy nie wynikają z deficytów językowych czy fizjologicznych, ale z silnego stresu, lęku, który uniemożliwia mówienie. Odpowiednio poprowadzona terapia jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju dziecka. Jeśli chcesz posłuchać rozmowy na temat mutyzmu wybiórczego, zapraszam do Radia Lublin.
Literatura warta uwagi
- Terapie szyte na miarę – mutyzm wybiórczy w praktyce terapeutycznej, J. Bala, M. Cabała, K. Gieske-Szczap, A. Kiepiela-Koperek, J. Miękina-Pindur, I. Młynarska, A. Pilch, S. Szczęśniak, K. Szyszka, Kraków 2017 r.
- Mutyzm wybiórczy. Praktyczny przewodnik. Wiedza dostosowana do polskich realiów. Pod redakcją Moniki Andrzejewskiej, Warszawa 2023r.
- Mutyzm wybiórczy – trzy spojrzenia, M. Cabała, A. Leśniak-Stępień, R. Szot, K. Szyszka, Kraków 2016 r.
- Mutyzm wybiórczy – skuteczne metody terapii, M. Bystrzanowska, E. Bystrzanowska, Kraków 2019 r.
- Patologia mowy, Z. Tarkowski, Gdańsk 2017 r.
- Diagnoza logopedyczna – podręcznik akademicki, E. Czaplewska, S. Milewski, Sopot 2012 r.
